Ulusal ve Uluslararası Fizik Olimpiyatları
A) Fizik Olimpiyatı Nedir?
A-1) Fizik Olimpiyatının Tarihçesi
Uluslararası Fizik Olimpiyatı (IPhO-International Physics Olympiad) fiziğe yetenekli öğrenciler lise çağında iken tespit edip fiziğe yönlendirmek amacıyla ilk kez 1967 yılında Polonya'da daha çok balkan ve doğu bloğu ülkelerinin katılımıyla bölgesel bir yarışma niteliğinde düzenlenmiştir. 1980 sonrasında popülerliği oldukça artan IPhO; 2004 senesinde 73 ülkeden 350 civarında öğrencinin katılımıyla Kore’de gerçekleştirilmiştir. Ülkemizin de 2001’deki 32.sine ev sahipliği yaptığı yarışma her sene daha önceden belirlenen başka bir ülkenin ev sahipliği yaptığı bir organizasyondur.
Ülkemiz IPhO'ya 1985 yılından bu yana TÜBİTAK tarafından ülke çapındaki lise öğrencilerinden seçilen 5 kişilik bir grupla katılmaktadır. Ayrıca olimpiyata katılacak öğrencileri seçmek ve yetiştirmek amacı ile 1993 yılından bu yana Ulusal Fizik Olimpiyatı yine TÜBİTAK Bilim Adamı Yetiştirme Grubu (BAYG) tarafından düzenlenmektedir.
A-2) Uluslararası Fizik Olimpiyatının (IPhO) İçeriği
IPhO Teorik ve Deneysel sınav olmak üzere iki bölümden oluşur. Teorik sınav 5 saatlik aralıksız bir oturumda yapılan ve her öğrencinin kendi dilinde verilen 3 sorudan oluşmaktadır. Deneysel kısımda ise öğrencinin yine 5 saat içerisinde iki değişik deneyi yapması ve bir sonuca ulaşması istenmektedir.
IPhO’nun teorik kısmı 30, deneysel kısmı ise 20 puan üzerinden değerlendirilir. Toplam katılanların %6’sına altın, %12’sine gümüş, %18’sine bronz, %24’üne de mansiyon ödülü verilir. Diğer bir deyişle katılanların %60’ı madalya almaya hak kazanmaktadır.
A-3) Ulusal Fizik Olimpiyatlarının (UFO) İçeriği
Ulusal Fizik Olimpiyatlarını ülkemizde tüm diğer bilimsel yarışmaları olduğu gibi Tübitak Bünyesindeki Bilim Adamı Yetiştirme Grubu (TUBİTAK-BAYG) üstlenmiştir.
Ulusal Fizik Olimpiyatları 3 aşamadan oluşmaktadır:
Mayıs Sınavı da denilen I. Aşama Sınavı mayısın ilk haftasında ülkemizin yedi bölgesinde ve Kıbrıs’ta düzenlenmektedir. Bu sınavda 25 adet çoktan seçmeli fizik sorusu sorulmaktadır. Genelde bu sorular eski ÖYS seviyesindeki lise müfredatından seçilmiş sorulardır. Bu sınava o sene 11. sınıfta olan öğrenciler dışında tüm lise öğrencileri (bir okuldan en fazla 6 kişi olmak kaydıyla) katılabilir.
I. aşama sınavı sonuçlarına göre toplam 45-50 kişi II. Aşama sınavına girmeye hak kazanır. Bu 45-50 kişiden ilk 20-25’i Tübitak tarafından Eylül ayında 15 günlük bir kampa alınır ve bu kampta Aralık sınavı (II. Aşama) konuları hızlı bir şekilde profesörler tarafından anlatılır. Kalan 25 kişi kampsız geçmiş sayılır ve sadece sınava çağrılırlar, kampa alınmazlar. Ankara’da Aralık ayında düzenlenen II. Aşama Sınavında teorik sınavın yanı sıra deneysel sınav da vardır. Teorik soruları üniversite fiziğini kapsayan, Calculus gerektiren zorlayıcı 7 sorudan oluşur ve öğrencinin tüm çözümlerini göstermesi istenir. Bunun arkasından deneysel sınava giren öğrenciler toplam puanlarına göre sıralanıp madalyalar ve dereceler Tübitak’ta gerçekleştirilen bir törenle öğrencilere dağıtılır.
III. aşamaya Aralık sınavındaki derecelerine göre 10-15 civarında öğrenci çağırılır. III. Aşamadan önce Şubat kampı denilen 15 günlük bir kampa daha tabii tutulan öğrencilerden en başarılı 5 öğrenci ile Uluslar arası Fizik takımı oluşturulur.
B) Fizik Olimpiyatlarına Nasıl Hazırlanılır?
B-1) I. Aşama (Mayıs Sınavı):
Genelde her yılın mayıs ayının ilk hafta sonunda bölgesel olarak yapılan I.Aşama sınavları lise 1 ve lise 2’deki öğrencilerin girebileceği bir sınav olup aşağıdaki konuları kapsar:
* Madde-ısı, sıcaklık, ısı alışverişi, faz değişimi gaz denklemi.
* Basit makineler, denge
* Basınç ve sıvıların kaldırma kuvveti
* Elektrostatik, Elektrik akımı, Ohm yasası, Kirşof kanunları.
* Geometrik optik; yansıma, kırılma, küresel aynalar ve mercekler.
* Kuvvet ve moment dengesi.
* Sabit hızlı, ivmeli ve dairesel hareket, yatay ve eğik atış.
* Dinamik yasaları, Newton’un genel çekim yasası, Kepler yasaları.
* Momentum, enerji, iş, güç, verim, momentum ve enerji korunumu yasaları.
Mayıs Sınavına Hazırlanırken…
Okulumuzda I. aşamaya hazırlanan öğrenciler, hazırlık sınıfımızdaki öğrenciler arasından belli bir ön elemeye tabii tutularak seçilir. Ön elemeden sonra öğrenciler Fizik Olimpiyatlarından sorumlu hocamız öncülüğünde Perşembe ve Cumartesi günleri 8’er saat olmak üzere haftada 16 saat fizik dersi görürler. İlk 2 ayda hızlı bir şekilde üniversite müfredatı bitirildikten sonra üniversite fiziğinde mayıs için gerekli olan kısımlar tekrar ele alınır. Şubat ayından sonra ise öğrenciler tüm mayıs için gerekli tüm konuları bitirmiş olup sadece mayıs sınavına bazen de aralık sınavına yönelik soruların çözümleri ile uğraşmaya başlarlar.
B-2) II. Aşama (Aralık Sınavı)
Ankara’da Aralık ayında yapılan II aşamada 1. sınav müfredatına ek olarak aşağıdaki konular da eklenir:
• Katı Cisim Fiziği
• Genel Çekim Yasaları
• Dönme Kinematiği, Dönme Dinamiği
• Titreşim Hareketi
• Doğru Akım Devreleri
• Elektro-Manyetik Teori
• Termodinamik
• İleri Seviyede Optik
NOT: 1. sınavda gerekmeyen Calculus bilgisi (türev, integral vs.) bu seviyede kesinlikle öğrenci tarafından çok iyi bir şekilde bilinmelidir.
Aralık Sınavına Hazırlanırken…
I.aşama sınavını başarı ile aşan öğrencilere Tübitak tarafından 15 günlük bir kamp uygulanıp yukarıdaki konular profesörler tarafından anlatılır. Fakat öğrencinin kampa gitmeden Calculus’ü halletmesi iyi olacaktır. Bunun için okulumuzda öğrencilere Ağustos ayında Fizik Olimpiyat Koordinatörümüz öncülüğünde 3 yada 4 haftalık bir kamp uygulanarak öğrencilerin Tübitak kampına hazır gitmesi sağlanır. Bu kampta öğrenciler Serway I ve II’yi bitirirler.
B-3) III. Aşama (Şubat Sınavı)
III. aşama için aşağıdaki konular da diğer konulara eklenir:
* Genel ve Özel Rölativite
* Kuantum Fiziği
* Modern Atom Fiziği
* (İleri Seviyede) Elektro-Manyetik teori
* Alternatif Akım Devreleri
* Girişim, Kırınım
Ulusal Fizik Olimpiyatları'nda madalya alan öğrencilerle belirli bir seviyenin üzerindeki öğrenciler (toplamda 10 ile 15 arası öğrenci) Ocak-Şubat aylarında TÜBİTAK tarafından düzenlenen kış kampına katılırlar. Bu kampta yukarıdaki konular anlatılır, ileri düzeyde sorular çözülür. Kampın sonunda ise sınav yapılır. Bu çalışmalar sonrasında öğrenciler Nisan-Mayıs aylarında yapılan Milli Takım Seçme sınavına girerler. Takım seçme sınavı Deneysel ve Teorik olarak iki sınavdan oluşur. Bu sınava göre de Türkiye’nin IPhO’ya göndereceği 5 kişilik takım belirlenmiş olur.
